Różne oblicza ksylitolu

Podczas poszukiwań gumy do żucia albo pastylek miętowych zawierających ksylitol, miałam okazję w sposób zupełnie niezamierzony wzbogacić wiedzę wielu pracowników sklepów spożywczych. Ksylitol
z pewnością zmienił na lepsze życie moje i wielu innych osób. Kiedyś ksylitol można było znaleźć tylko w produktach ze sklepów ze zdrową żywnością. Dziś stał się znacznie bardziej popularny i można go bez trudu kupić w zwykłych sklepach spożywczych. Taka dostępność ułatwia pacjentom codzienne stosowanie ksylitolu, co w efekcie wpływa korzystnie na obserwowane wszechstronne korzyści.

Czym jest ksylitol?

Ksylitol to występujący naturalnie substytut cukru. Badania kliniczne wykazały, że jest on naturalnym wrogiem bakterii. Ksylitom nazywa się często cukrem drzewnym lub brzozowym, ponieważ tradycyjnie produkowano go z brzóz. Obecnie pozyskiwany jest głównie z kolb kukurydzy. Jest to bardziej praktyczne, jeśli uwzględnimy znaczne ilości produkowanego i spożywanego ksylitolu. Do innych naturalnych źródeł ksylitolu należą śliwki, truskawki i maliny. Substancja ta w stanie czystym wygląda jak cukier, ponieważ ma postać białych kryształków. Smakuje także jak cukier, ma jednak o 40% mniej
kalorii niż sacharoza. Zaledwie 1/3 wchłoniętego ksylitolu ulega metabolizmowi w ludzkim organizmie.

Jak działa?

Jamę ustną człowieka zamieszkuje ponad 400 szczepów bakterii. Cukier jest dla nich jednym z głównych źródeł energii i ułatwia im proliferację. Po spożyciu cukru w jamie ustnej powstają kwasy odpowiadające za silnie kwasowe środowisko wewnątrz jamy ustnej, co prowadzi do odwapnień szkliwa i zwiększa jego podatność na atak bakterii, prowadząc do próchnicy zębów. Ponieważ ksylitol jest poliolem zawierającym w cząsteczce 5 atomów węgla, nie ulega metabolizmowi przez bakterie jamy ustnej. W efekcie nie dochodzi do powstawania kwasów, które wywołują próchnicę zębów.

Słodki smak stymuluje także przepływ śliny, która zobojętnia ewentualne kwasy powstałe w jamie
ustnej i wypłukuje pozostałe nadmiary cukru. Ksylitol sprzyja utrzymywaniu w jamie ustnej zasadowego odczynu, który nie jest przyjazny dla bakterii. Ksylitol nie tylko nie jest kariogenny, ponieważ nie przyczynia się do rozwoju próchnicy, ale ma także działanie kariostatyczne, zapobiegając lub zmniejszając liczbę powstających nowych ubytków próchnicowych. Ksylitol zmniejsza ilość płytki nazębnej, a także liczbę bakterii Mutans streptococci (MS) w płytce.

Od jak dawna stosuje się ksylitol?

Jako pierwsi ksylitol odkryli pod koniec XIX w. niemiecki chemik Emil Fisher i francuski chemik M. G. Bertrand. Pierwsze próby produkcji ksylitolu doprowadziły do uzyskania mieszaniny o konsystencji
syropu. Postać krystaliczną zaczęto produkować dopiero w czasie II wojny światowej, kiedy braki cukru związane z trwającą wojną doprowadziły do powstania zapotrzebowania na alternatywne substancje słodzące. Początkowo ksylitol stosowano głównie w diecie przeciwcukrzycowej w postaci wlewów wykonywanych pacjentom, którzy doznali poparzenia lub wstrząsu, a także po zabiegach chirurgicznych u pacjentów w Europie i Azji. Kiedy przeprowadzono dokładniejsze badania dotyczące właściwości biologicznych ksylitolu, w tym cech istotnych z punktu widzenia stomatologii, pojawiło się zapotrzebowanie na jego produkcję na szerszą skalę. Przemysłową produkcję ksylitolu
w postaci gum do żucia i miętowych pastylek rozpoczęto na początku lat 70. XX w. Szybko stał się on elementem codziennego życia mieszkańców Finlandii. W ciągu kolejnych 35 lat rosła światowa świadomość dotycząca istotnych korzyści, jakie niesie ze sobą stosowanie ksylitolu. Rosła także liczba produktów zawierających tę substancję.

Ile ksylitolu potrzebuje człowiek?

Dawniej uważano, że korzyści związane ze stosowaniem ksylitolu zależą od dawki, a nie od częstotliwości jego stosowania. Jednak naukowcy z Uniwersytetu Waszyngtońskiego przeprowadzili serię badań mających na celu potwierdzenie wpływu na częstość występowania bakterii Mutant streptococci i potencjalną redukcję ich liczby dzięki działaniu ksylitolu. W jednym z badań oceniano skuteczną dawkę ksylitolu. Naukowcy doszli do wniosku, że liczba bakterii MS ulega tym silniejszemu
ograniczeniu, im większe dawki ksylitolu zostaną zastosowane. Efekt stabilizował się przy dawkach 6,88-10,32 g dziennie. W kolejnym badaniu uczestnicy przyjmowali 10,32 g ksylitolu dziennie (wyższą z dawek z poprzedniego badania) w postaci 2, 3 lub 4 aplikacji dziennie. Po 5 tygodniach stosowania nie stwierdzono znaczącej różnicy w poziomie MS w płytce ani ślinie niestymulowanej w grupach osób
przyjmujących ksylitol 2 razy dziennie. Zaobserwowano jednak znaczącą różnicę w grupach, które stosowały dawkę 10,32 g ksylitolu podzieloną na 3 lub 4 porcje w ciągu dnia. Te wyniki potwierdziły
wcześniejsze sugestie dotyczące dawkowania i częstości spożycia ksylitolu. Stosowanie ksylitolu w postaci gum do żucia jest skuteczne pod warunkiem, że przyjmuje się dawkę 6-10 g ksylitolu podzieloną na co najmniej 3 posiłki dziennie. Częstość stosowania jest więc równie ważna co ilość przyjmowanego ksylitolu.

W jakich produktach można znaleźć ksylitol?
Wiele produktów dostępnych w sklepach spożywczych zawiera ksylitol. Najłatwiej znaleźć go w gumach do żucia i cukierkach. Trzeba jednak sprawdzać zawarte w nich składniki. Ksylitol może być
obecny tylko w jednym rodzaju danego produktu, co nie zawsze znaczy, że jest też np. we wszystkich gumach do żucia danego producenta. Większy wybór produktów z zawartością ksylitolu można znaleźć w sklepach ze zdrową żywnością i produktami ekologicznymi. Mogą to być płyny do płukania jamy ustnej, pasty do zębów, miętowe cukierki itp. Warto też poszukać takich produktów w sklepach internetowych, a następnie poprosić miejscową aptekę, sklep spożywczy lub sklep ze zdrową żywnością o ich zamówienie i sprowadzenie. Wiele z nich można także zamówić bezpośrednio o producenta.

Czy ksylitol jest bezpieczny?

Ksylitol został zatwierdzony do stosowania przez amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków (FDA) w 1963 r. Nie określono poziomu toksyczności ani nie stwierdzono występowania poważnych efektów ubocznych po jego spożyciu u ludzi. Dawka 40 mg dziennie była wiązana z umiarkowanie nasilonym
działaniem przeczyszczającym. Należy jednak zaznaczyć, że spożycie ksylitolu przez zwierzęta domowe, np. koty i psy może być niebezpieczne.

Podsumowanie

Prof. Jason Tanzer podsumował aktualny stan wiedzy na temat ksylitolu w następujący sposób: „Ksylitol hamuje metabolizm, wzrost i tworzenie płytki przez bakterie Mutans streptococci. Przyczynia się do demineralizacji początkowych zmian próchnicowych. Jestem w pełni przekonany, że to właśnie odróżnia ksylitol od jakichkolwiek innych substytutów cukru”. Ksylitol to słodzik o niskim potencjale glikemicznym, który jest metabolizowany w sposób niezależny od insuliny. Nie powoduje gwałtownego wzrostu poziomu glukozy we krwi ani związanej z tym zmiany poziomu insuliny w surowicy. Ze względu na te właściwości i korzyści medyczne związane ze stosowaniem tej substancji, można zalecić używanie ksylitolu jako słodzika nie zawierającego cukru przez chorych na cukrzycę oraz wszystkich, którym zależy na zdrowym stylu życia.