„Pomaganie pacjentom w odzyskaniu poczucia kontroli na fotelu stomatologicznym może pozytywnie wpływać na ich codzienne życie”

Gdy pojawiła się możliwość naukowego zbadania powiązań między trudnymi doświadczeniami w dzieciństwie, zdrowiem jamy ustnej a dentofobią u nastolatków, była to naturalna kontynuacja mojej pracy. Pozwoliło mi to przetestować w praktyce to, co obserwowałam w gabinecie, wzbogacić bazę dowodów naukowych i ostatecznie pomóc lekarzom lepiej dostosowywać opiekę oraz zmniejszać nierówności zdrowotne.

Co wykazało Państwa badanie na temat związku między trudnymi doświadczeniami w dzieciństwie a dentofobią u nastolatków?
Wykazaliśmy, że trudne doświadczenia w dzieciństwie są powiązane z lękiem przed leczeniem stomatologicznym. Nastolatkowie, którzy doświadczyli przynajmniej jednego trudnego doświadczenia w dzieciństwie, mieli wyższe ryzyko zgłaszania lęku przed leczeniem stomatologicznym, a każde dodatkowe takie doświadczenie to ryzyko zwiększało. Konkretnie takie doświadczenia jak prześladowanie rówieśnicze, bycie świadkiem przemocy, nadużycia seksualne ze strony rówieśników czy rozwód rodziców wiązały się ze wzrostem ryzyka o 35%–93%. Zaobserwowaliśmy także różnice między płciami: lęk stomatologiczny częściej występował u dziewcząt, a związek między ACEs a lękiem był u nich silniejszy.

Pani badania wskazują, że w przypadku osób doświadczających prześladowania lub przemocy, środowisko gabinetu stomatologicznego może wywoływać poczucie bezbronności i braku kontroli. Jakie czynniki w gabinecie się do tego przyczyniają i dlaczego zależność między dziecięcą traumą a lękiem przed leczeniem stomatologicznym może być szczególnie silna u dziewcząt?
Na tę zależność wpływa kilka czynników. Gabinet stomatologiczny jest środowiskiem bardzo intymnym i może budzić poczucie narażenia: leży się odchylonym w tył, ktoś znajduje się blisko twarzy, pracuje wewnątrz jamy ustnej, a pacjent nie widzi w pełni, co się dzieje, ani nie kontroluje kolejnych etapów. Dla osób, które mają za sobą doświadczenia braku bezpieczeństwa, upokorzenia czy przemocy, może to wywołać poczucie zagrożenia i utraty kontroli.

Dziewczęta są statystycznie bardziej narażone na pewne formy przemocy interpersonalnej i przymusu, co może nasilać ich poczucie bezbronności. Wiemy też, że dziewczęta częściej doświadczają nierównych relacji sił. Dostosowanie się i przyjmowanie uległej postawy może wydawać się im bezpieczniejsze niż wyrażanie swoich potrzeb czy granic podczas leczenia. To utrudnia proszenie o przerwę, zadawanie pytań czy mówienie o lęku, co tylko pogłębia poczucie zagrożenia.

Swoją rolę odgrywają również czynniki społeczne i rozwojowe. W okresie adolescencji dziewczęta częściej zgłaszają wyższy poziom lęku niż chłopcy (co potwierdza norweskie badanie Young-HUNT). Normy społeczne mogą też sprawiać, że wyrażanie niepokoju przez dziewczęta jest bardziej akceptowane, a one same są częściej socjalizowane do uległości — co również objawia się na fotelu dentystycznym. To wciąż hipotezy, które wymagają dalszych badań.

Czy w danych znalazły się wskazówki, że wczesne doświadczenia stomatologiczne mogą wpływać na pojawienie się dentofobii w późniejszych latach?
Nasze dane nie obejmowały wczesnych doświadczeń stomatologicznych, więc nie mogliśmy tego bezpośrednio zbadać. Jednak literatura naukowa konsekwentnie wskazuje, że bolesne lub przerażające doświadczenia w gabinecie oraz rozległe leczenie stomatologiczne w dzieciństwie są ważnymi czynnikami ryzyka późniejszego lęku przed leczeniem stomatologicznym. Mniej zbadanym obszarem pozostaje to, jak różne formy traumy spoza kontekstu stomatologii wpływają na lęk — dlatego skupiliśmy się na konkretnych typach ACEs.