DT News - Poland - Ektopowe ogniska mineralizacji wyrostka rylcowatego w zaburzeniach gospodarki fosforanowo-wapniowej

Bartłomiej Iwańczyk, Jacek Michał Nowak, Marcin Piotr Szerszeń, Kazimierz Szopiński, Andrzej Chmura i Andrzej Wojtowicz

wto. 17 listopada 2015

ratować

Autorzy prezentują wyniki swoich badań dotyczących roli zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej w ektopowych ogniskach mineralizacji wyrostków rylcowatych kości skroniowych. Ocenie poddano ponad 170 zdjęć pantomograficznych podzielonych na grupę kontrolną oraz grupę badaną w celu potwierdzenia lub zaprzeczenia postawionej hipotezy, ukazującej możliwość korelacji pomiędzy zaburzeniami elektrolitowymi a wydłużeniem wyrostka rylcowatego lub zwapnieniem jego więzadeł.

Wyrostek rylcowaty (łac. processus styloideus) to kostny element przedniej powierzchni dolnej części skalistej kości skroniowej. Znajduje się bocznie od dołka skalistego, od przodu jest objęty przez blaszkę kostną, tzw. pochewkę wyrostka rylcowatego (vagina processus styloideus). Razem z rogami mniejszymi kości gnykowej oraz więzadłem rylcowo-gnykowym rozwija się z drugiego łuku skrzelowego.

Topograficznie umiejscowiony jest pomiędzy dwoma głównymi arteriami głowy – tętnicą szyjną wewnętrzną i tętnicą szyjną zewnętrzną, doprzednio od wyrostka sutkowatego oraz bocznie od dołka skalistego piramidy kości skroniowej. Wyrostek rylcowaty jest strukturą składającą się z istoty kostnej. Powstaje z kilku punktów kostnienia. Część bliższa (bębenkowa), objęta pochwą, kostnieje w 7. miesiącu po urodzeniu i zrasta się z piramidą, część dalsza (rylcowa), kostnieje znacznie później i tylko w starszym wieku łączy się z częścią pierwszą. Wtedy długość wyrostka wynosi 4-5 cm.¹ Wg innych autorów, długość wyrostka waha się od 2,5 do 3 cm.^2-7 Wyrostek jest miejscem przyczepu mięśni: mięśnia rylcowo-językowego¹, rylcowo-gnykowego² rylcowo-gardłowego³ oraz więzadeł: więzadła rylcowo-żuchwowego⁴, więzadła rylcowo-gnykowego⁵ (Ryc. 1). Przez kostnienie więzadła rylcowo-gnykowego, które łączy wierzchołek wyrostka rylcowatego z rogiem mniejszym kości gnykowej, długość jego może się jeszcze znacznie powiększyć. Kontrowersyjne są natomiast doniesienia dotyczące kostnienia więzadła rylcowo-żuchowego.^3-4,8-9Na zdjęciu pantomograficznym struktury te rzutują się obustronnie pomiędzy tylną krawędzią gałęzi żuchwy a cieniem kręgosłupa szyjnego. ¹⁰

Istnieje wiele teorii tłumaczących przyczyny nadmiernego wydłużenia wyrostka rylcowatego. Wśród koncepcji dotyczących mechanizmu powstawania tego zjawiska są: teorie „reaktywnej hiperplazji”, „reaktywnej metaplazji” oraz „anatomicznego uwarunkowania” oraz hipotezy: wrodzonego wydłużenia wyrostka rylcowatego z powodu przetrwałej chrząstki Reicherta, zwapnienie więzadła rylcowo-gnykowego z bliżej niewyjaśnionych przyczyn oraz wzrost tkanki kostnej w miejscu przyczepu więzadła rylcowo-gnykowego.^11-12 W literaturze podaje się także zaburzenia wewnątrzwydzielnicze u kobiet podczas menopauzy.¹³

Występują również teorie łączące zaburzenia długości wyrostków rylcowatych z zaburzeniami gospodarki fosforanowo-wapniowej obecnymi w chorobach nerek, a także teorie związane z uwarunkowaniami genetycznymi.¹⁴

Objawem klinicznym wydłużonego wyrostka rylcowatego kości skroniowej jest Zespół Eagle'a, czyli zespół przedłużonego wyrostka rylcowatego kości skroniowej. Jest to rzadko występujący zespół chorobowy, którego przyczyną jest wydłużony wyrostek rylcowaty oraz często współistniejące zwapnienie więzadła rylcowo-gnykowego. Chory zazwyczaj zgłasza się do lekarza z powodu nagłego, silnego bólu ucha, gardła, dna jamy ustnej, bocznej części szyi, kąta żuchwy oraz okolicy loży migdałka. Ból ten występuje podczas otwierania ust, obracania głowy czy przełykania. Dodatkowymi objawami współistniejącymi mogą być: ślinotok, dysfagia, odynofagia, trismus, uczucie obecności ciała obcego w gardle. Objawy bólowe występują nagle i trwają od kilku sekund do kilku minut. Ze względu na dostępność i łatwość wykonania, badanie pantomograficzne jest jednym z najbardziej przydatnych badań wykorzystywanych w praktyce stomatologicznej, jednocześnie będąc podstawą do diagnostyki w kierunku Zespołu Eagle’a.

_Materiały i metody

Do badań wykorzystano łącznie zdjęcia pantomograficzne 175 pacjentów. Grupę badaną stanowili pacjenci Zakładu Chirurgii Ogólnej i Transplantologii Szpitala Klinicznego im. Dzieciątka Jezus w Warszawie, u których zdjęcia rtg wykonywano najczęściej w celu oceny i wykluczenia ewentualnych ognisk infekcji w Zakładzie Chirurgii Stomatologicznej tego szpitala. Łącznie do badania zakwalifikowano 84 pacjentów. Druga grupa to grupa kontrolna składająca się z 91 pacjentów rutynowo zgłaszający się do przychodni przyszpitalnej lub ambulatorium, u których wykonano zdjęcia pantomograficzne w Zakładzie Radiologii Stomatologicznej. Grupa badana oraz kontrolna były zbliżone pod względem średniej wieku, stosunku liczby mężczyzn do kobiet, a także czasu wykonania badania. (Wykres 1).

W związku z występującymi zniekształceniami, nakładaniem się obrazowanych struktur oraz występującym powiększeniem, pomiary wykonywane na zdjęciach pantomograficznych nie są rzetelne, dlatego została zastosowana metodyka relatywnego stopnia powiększenia zalecana przez Mloska.¹⁰Wynika z niej, że za wydłużony wyrostek należy uznać każdy, którego koniec znajduje się poniżej otworu żuchwowego.

Badania przeprowadzone zostały aparatem Vatech PAX i PCH 2500. Pantomogramy wykonywane były z dawką ekspozycyjną 3-24 µSv i DAP (iloczyn kermy w powietrzu i pola powierzchni wiązki promieniowania rtg prostopadłego do osi wiązki) 12 cGy* cm² z czasem ekspozycji 16 s. W analizowanych przypadkach oceniano występowanie, długość oraz strukturę wyrostków pod względem jednolitości.

W ocenie wyrostków zastosowano klasyfikację wg Langlais z modyfikacją własną, uwzględniającą zwapnienia więzadła w punkcie odległym od wyrostka, w przypadku, kiedy sam wyrostek jest normalnej długości (typ IV), a także O’Carolla (zmodyfikowaną przez Thun-Shretter). Zdjęcia pantomograficzne wykorzystane do badań spełniały kryteria jakości, a dokonana ocena została przeprowadzone niezależnie przez 2 osoby z zespołu badawczego. Następnie wyniki porównano i zweryfikowano. W związku z dwuwymiarowością oraz niepowtarzalnością badania pantomograficznego, nie wykonywano pomiarów, które z wymienionych powodów byłyby nierzetelne.

_Wyniki

51 pacjentów z Kliniki Immunologii i Transplantologii leczonych było z powodu zaburzeń funkcji nerek (PChN, PKZN, zespół nerczycowy, nefropatia IgA, nefropatia Schloeina-Henocha, schyłkowa niewydolność nerki przeszczepionej). ²¹spośród nich zostało poddanych operacji przeszczepienia nerki. Spośród 51 pacjentów u 30 stwierdzono wydłużone wyrostki rylcowate. 5 pacjentów kliniki to osoby z zaburzeniami funkcji wątroby (PZW, marskość spowodowana HCV, pierwotna marskość żółciowa, marskość wątroby przeszczepionej). Grupa, u której stwierdzono wydłużenie wyrostków rylcowatych to 16 osób. Przeszczepowi wątroby poddanych zostało 22 pacjentów. Pozostali (7) to pacjenci, u których występowała sepsa zębopochodna (2), przewlekła pokrzywka (1), przewlekła leukocytoza (1), nawracające zakażenia układu oddechowego (2), przeszczep wysp trzustkowych (1), hipogammaglobulinemia (1), (Diagram 1 i 2).

Jak wynika z naszych badań, wydłużony wyrostek rylcowaty oraz zwapniałe więzadło rylcowo-gnykowe występuje trzykrotnie częściej u osób z zaburzeniami gospodarki elektrolitowej, jakimi są pacjenci z niewydolnością nerek lub wątroby.

Do oceny zdjęć pantomograficznych zastosowano klasyfikację wg O’Caroll, w której wyodrębniono 4 „odmiany” wyrostków:

_O – wyrostki rylcowate nieuwidocznione na zdjęciu pantomograficznym (Ryc. 2),
_A – koniec wyrostka rylcowatego powyżej otworu żuchwowego (Ryc. 3),
_B – koniec wyrostka rylcowatego pomiędzy otworem żuchwowym a kątem żuchwy (Ryc. 4),
_C – koniec wyrostka rylcowatego poniżej kąta żuchwy (Ryc. 5).

Wyniki grupy kontrolnej oraz grupy badanej przedstawiono w tabeli oraz zaprezentowano w formie graficznej na wykresie (Tab. 1 i 2, Wykres 2).

Dodatkowo, w czasie badań zauważono, że częstym zjawiskiem u pacjentów z grupy badawczej było pogrubienie wyrostków (wyniki opublikowane zostaną w kolejnych publikacjach), nawet w przypadku braku ich wydłużenia. Wyniki naszych badań potwierdziły także brak związku występowania wydłużonego wyrostka rylcowatego z wiekiem.

_Dyskusja

Celem pracy było potwierdzenie lub zaprzeczenie hipotezy, postawionej przez autorów niniejszej pracy, na podstawie dokonanego przeglądu piśmiennictwa oraz własnych spostrzeżeń. Hipoteza ta zakłada, że zaburzenia gospodarki elektrolitowej i białkomocz w przebiegu niewydolności nerek, wątroby lub spowodowane leczeniem immunosupresyjnym miałyby mieć wpływ na nadmierny wzrost wyrostka rylcowatego.

W piśmiennictwie brak jednoznacznych kryteriów dotyczących długości wyrostka uznawanej za graniczną wartość prawidłową. Wg Keur i wsp. wydłużenie wyrostka opisujemy, gdy posiada on powyżej 30 mm dłguości.¹⁵Dla porównania Jung i wsp. oceniają tą wartość na 45 mm, a Lindemann na 40 mm.^16-17W związku z brakiem możliwości wykonania wiarygodnych pomiarów na zdjęciach pantomograficznych, z powodu ich niepowtarzalności i zniekształcenia, za wyrostek wydłużony, zgodnie z sugerowaną przez Mloska metodyką relatywnego stopnia powiększenia, uznawaliśmy każdy wyrostek, którego wierzchołek przekraczał wysokość otworu żuchwowego, a więc każdy wyrostek odmiany B oraz C wg O’Carolla.¹⁰ Korzystając z pracy pt.: „Ocena wyrostków rylcowatych na zdjęciach pantomograficznych – doniesienie wstępne”, Krystyna Thun-Szretter, podczas oceny zdjęć dokonano analogicznego podziału oraz obliczeń.¹⁸

Wartości otrzymane dla grupy kontrolnej korelują z wartościami otrzymanymi przez innych autorów. Jedynie w pracy pt.: „Ocena wyrostków rylcowatych na zdjęciach pantomograficznych – doniesienie wstępne” autorstwa Krystyny Thun-Szretter są znacznie większe. Prawdopodobnie spowodowane jest to prowadzeniem badań w Zakładzie Radiologii Stomatologicznej Szpitala Klinicznego im. Dzieciątka Jezus w Warszawie (tym samym, w którym prowadzane były opisywane badania), gdzie do grupy badanej zakwalifikowani byli również pacjenci kierowani przez Zakład Chirurgii Ogólnej i Transplantologii, którzy w prezentowanej pracy stanowili odrębną grupę. Dane innych autorów dotyczące przedłużonych wyrostków oraz porównanie ich z naszymi wynikami zawiera wykres 3.

embedImagecenter("Imagecenter_1_2019",2019, "large");

Autorzy:
Bartłomiej Iwańczyk, prof. Andrzej Wojtowicz
Zakład Chirurgii Stomatologicznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Jacek Michał Nowak, Marcin Piotr Szerszeń
Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie Chirurgii Stomatologicznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Prof. dr hab. n. med. Kazimierz Szopiński
Zakład Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej Wydziału Lekarsko-Dentystycznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Prof. dr hab. med. Andrzej Chmura
Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Piśmiennictwo:

1. Bochenek A, Reicher M: Anatomia człowieka. Tom I. Anatomia ogólna kości, stawy, więzadła. PZWL, Warszawa 1999, 347-349.
2. Bozkir MG, Boga H, Dere F: The evaluation of elongated styloid process in panoramic radiographs in edentulous patients. Tr. J. Med. Science, 1999, 29, 481-485.
3. Ferrario VF, Sigurta D, Daddona A, Dalloca L, Miani A, Tafuro F, Sforza C: Calcification of the stylohyoid ligament incidence and morphoquantitati evaluations. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol., 1990, 69, 4, 524-529.
4. Gierek T, Zborowska-Bielska D, Majzel K: Przypadek obustronnie przedłużonych wyrostków rylcowatych. Otolaryngol. Pol., 2002, LVI, 6, 713-715.
5. Jung T, Tschernitschek H, Hippen H, Schneider B, Borchers L: Elongated styloid process: when is it really elongated? Dentomaxillofac. Radiol., 2004, 33, 119-124.
6. Kursoglu P, Unalan F, Erdem T: Radiological evaluation of the styloid process in young adults resident in Turkey’s Yeditepe University faculty of dentistry. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol., 2005, 100, 491-494.
7. O’ Caroll MK: Calcification in the stylohyoid ligament. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol., 1984, 58, 5, 617-621.
8. Camarada AJ, Deschamps C, Fores D: Stylohyoid chain ossification: a discussion of etiology. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol., 1989, 67, 5, 508-514.
9. Frommer J: Anatomic variations in the stylohyoid chain and their possible clinical significance. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol., 1974, 38, 5, 659-667.
10. Mlosek K: Radiologia stomatologiczna i szczękowo-twarzowa. Meddentpress, Warszawa, 1995.
11. Steinman EP: Styloid syndrome in the absence of elongated process. Acta Otolaryngol 1968; 66: 347-356.
12. Epifano G: Processi stiolidei lunghi e ossificazione della catena stiloidea. Rad Prat 1989; 12: 127-132 (za Fini et al. 2000).
13. Atsu SS, Tekdemir I, Elhan A: The coexistence of temporomandibular disorders and styloid process fracture: A clinical report J Prosthet Dent
2006; 95,6: 417-420.
14. Piagkou M, Anagnostopoulou S, Kouladouros K, Piagkos G: Eagle’s Syndrome: A Review of the Literature. Clinical Anatomy 2009; 22: 545-558.
15. Keur JJ, Campbell JP, McCarthy JF, Ralph WJ: The clinical significance of the elongated styloid process. Oral Surg Oral Med Oral Pathol. 1986 Ar;61(4):399-404.16.
16. Jung T1, Tschernitschek H, Hippen H, Schneider B, Borchers L: Elongated styloid process: when is it really elongated? Dentomaxillofac Radiol. 2004 Mar;33(2):119-24.17.
17. Lindeman P.: The elongated styloid process as a cause of throat discomfort. J Laryngol Otol1985; 99: 500-508.
18. Thun-Szretter K, Jankowska M, Mąkal N, Dowżenko A: Ocena wyrostków rylcowatych na zdjęciach pantomograficznych – doniesienie wstępne. Czas Stomatol 2006; 9:670-67819.
19. Langlais RP, Van Dis ML, Miles DA: Elongated and mineralized stylohyoid ligament complex: A proposed classification and report of a case of Eagle’s syndrome. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1986; 61: 527-53220.
20. Bożyk A, Krawczyk J, Wiktor-Stoma A, Mieszkowski P, Borowicz J, Różyło-Kalinowska I: Ocena wielkości wyrostka rylcowatego na podstawie badania CBCT. European Journal of Medical Technologies 2014; 1(2): 29-3721.
21. Eagle WW: Elongated styloid process, further observations and a new syndrome. Arch Otolaryngol 1948; 47:630-640.
22. Czajka M, Szuta M: Zespół przedłużonego wyrostka rylcowatego – opis przypadku. Implantoprotetyka 2007; tom VIII, nr 1-2 (26-27): 43-45.
23. MacDonald-Jankowski DS:Calcification of thestylohyoid complex in Londoners and Hong Kong Chinese. Dentomaxillofac. Radiol., 2001, 30, 1,
35-39.
24. Monsour PA, Young WG:Variability of the styloid process and styloid ligament in panoramic radiographs. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol., 1986, 61, 522-526.
25. Scaf G, Queiraz de Feritas D. de Castro Monteiro Loffredo L: Diagnostic reproducibility of the elongated styloid process. J. Appl. Oral Science, 2003, 11, 2, 168-175.

To post a reply please login or register

Powiązane artykuły

Innowacyjność wyleczy gospodarkę?

Polska znajduje się na 23. miejscu wśród wszystkich krajów Unii Europejskiej pod względem wspierania innowacyjności.

Naukowcy zyskują nowy wgląd w mineralizację szkliwa zębów

Hydroksyapatyt jest ważnym składnikiem tkanki twardej. Na przykład szkliwo zębów ma najwyższe stężenie tego minerału. Ponieważ dysfunkcyjna ...

Rehabilitacja implantoprotetyczna w silnej atrofii wyrostka zębodołowego w zespole Kellego

Rehabilitacja implantoprotetyczna pacjentów z rozmaitymi brakami uzębienia czy wyrostka zębodołowego stała się standardem i dla wielu metodą z ...

Rehabilitacja implantoprotetyczna w silnej atrofii wyrostka zębodołowego w przebiegu zespołu Kellego

Rehabilitacja implantoprotetyczna pacjentów z rozmaitymi brakami uzębienia czy wyrostka zębodołowego stała się standardem i dla wielu metodą z ...

Zastosowania indywidualnej siatki tytanowej w augmentacji wyrostka zębodołowego szczęki z wykorzystaniem rhPDGF – część II

Zaniki kości powstałe po ekstrakcji zębów niejednokrotnie uniemożliwiają zastosowanie implantów w danej lokalizacji bez uprzedniej ...

Rekonstrukcja blokiem allogennym wyrostka zębodołowego w okolicy 22 i wszczepienie implantu BEGO Semados S

Niewłaściwe leczenie endodontyczne prowadzi do chronicznego zapalenia tkanek okołowierzchołkowych. Nierzadko prowadzi to do wytworzenia się torbieli. W...

Autotransplantacja jako metoda autogennej rekonstrukcji ubytków wyrostka zębodołowego

Jedną z metod leczenia braków w uzębieniu stałym jest autotransplantacja. Przeszczepienie zawiązka zęba zapewnia jego wyrzynanie i utrzymanie ...

Rekonstrukcja blokiem allogennym wyrostka zębodołowego i wszczepienie implantu

Niewłaściwe leczenie endodontyczne prowadzi do chronicznego zapalenia tkanek okołowierzchołkowych. Nierzadko prowadzi to do wytworzenia się torbieli. W...