Duże wyrośle kostne szczęki – opis przypadku

Występowanie nieprawidłowych fragmentów tkanki kostnej w obrębie wyrostków zębodołowych jest nazywane wyroślami kostnymi lub egzostozami. Powstawianie ich związane jest z nieprawidłowym gojeniem ubytków poekstrakcyjnych lub też niewłaściwym opracowaniem ran po zabiegach. W efekcie może dochodzić do wytwarzania i utrwalania się najczęściej ostrych fragmentów kostnych. Powodują one drażnienie mechaniczne błony śluzowej i dolegliwości bólowe. Ponadto, mogą utrudniać prawidłowe wykonanie, dopasowanie oraz użytkowanie protez ruchomych.^1-2 Wyrośla kostne mogą występować także poza jamą ustną, w innych obszarach anatomicznych, np. w okolicy podpaznokciowej.³

W prawidłowych warunkach, po ekstrakcji zęba do ubytku przenikają m.in. makrofagi, limfocyty i granulocyty obojętnochłonne. Później komórki mezenchymy przenikają do skrzepu i wytwarzając nowe naczynia, budują młodą tkankę łączną. Z niej powstaje kostnina, która w wyniku kolejnych procesów ulega przemianie w nową tkankę kostną. Niekiedy jednak rozmaite czynniki miejscowe lub ogólne mogą zaburzać prawidłową przebudowę zębodołu poekstrakcyjnego. Mogą to być miejscowe procesy zapalne, używki, awitaminozy czy też zaburzenia immunologiczne w przebiegu różnych chorób przewlekłych. Jedynym sposobem leczenia egzostoz jest ich chirurgiczne usunięcie.⁴

Niekiedy wyrośla kostne mogą osiągać znaczne rozmiary i przybierać nietypowe formy przy braku lub znikomych dolegliwościach bólowych.⁵ Powinny być różnicowane histopatologicznie z m.in. guzami pochodzenia mezenchymalnego, jak nakostniaki lub kostniakochrzęstniaki.⁸ Przedstawiony przypadek dotyczy wyrośla kostnego, które przez kilka lat powolnego wzrostu osiągnęło nietypową formę i ponadprzeciętne wymiary. Wzrost zmiany przebiegał całkowicie bez objawów bólowych. Analiza histopatologiczna usuniętej zmiany pozwoliła potwierdzić wstępne rozpoznanie kliniczne.

_Opis przypadku
50-letnia pacjentka zgłosiła się do poradni chirurgii stomatologicznej. Jako główny powód wizyty podawała trudności w użytkowaniu protezy górnej powodowane przez „narośl”. U pacjentki zwracała uwagę wyraźna asymetria wargi górnej spowodowana wysunięciem do przodu jej prawej strony.
W badaniu wewnątrzustnym stwierdzono obecność owalnej zmiany koloru błony śluzowej i średnicy ok. 15 mm w odcinku przednim wyrostka zębodołowego prawej szczęki. Pacjentka podawała powolny wzrost patologii przez ok. 4 lata. Kojarzyła pojawienie się dolegliwości bólowych w tej okolicy po usunięciu korzeni zębów 12 i 13 oraz modyfikacji płyty protezy. Błona śluzowa otaczająca zmianę nie była zmieniona zapalnie (Ryc. 1 i 2).

Wykonano badanie tomografii komputerowej, które wykazało obecność nieregularnej struktury kostnej otoczonej tkanką miękką (Ryc. 3 i 4). Pobrano klinowaty wycinek, który wykazał zmiany o charakterze przerostowym i umiarkowaną hyperkeratozę w obrębie nabłonka oraz przerost tkanki kostnej niewykazujący cech nowotworzenia. Wobec tego określono zmianę jako „wyrośle kostne szczęki”.
Zabieg usunięcia wykonano w znieczuleniu miejscowym 4% chlorowodorkiem artykainy z dodatkiem noradrenaliny. Zmianę usunięto z zastosowaniem urządzenia piezochirurgicznego (Ryc. 5). Ranę opracowano i pokryto zmobilizowanym płatem bez napięcia. Ostateczne badanie histopatologiczne całego materiału potwierdziło wcześniejsze rozpoznanie (Ryc. 6). Nie stosowano antybiotykoterapii w okresie okołozabiegowym, jedynie ibuprofen doraźnie p.o. oraz miejscowo płukanie roztworem chlorcheksydyny.

Gojenie przebiegało bez powikłań, szwy usunięto w 7. dobie. Następnie skierowano pacjentkę do lekarza prowadzącego celem wykonania nowej protezy osiadającej.

_Dyskusja
Wyrośla kostne są częstym zagadnieniem z zakresu patologii jamy ustnej, z którym spotyka się chirurg stomatolog. Doniesienia z literatury podtrzymują tezę, iż najczęściej do powstania egzostoz dochodzi po usunięciu zęba, gdzie z różnych przyczyn gojenie zębodołu zostaje upośledzone. Trudno jednoznacznie ustalić, czy w zaprezentowanym przypadku doszło do powstania wyrośla po usunięciu korzeni zębów. Wprawdzie pacjentka podawała taki fakt, jednak kształt wyrośla i jego rozmiary mogą sugerować odmienną i trudną do ustalenia etiologię.

W swoich badaniach Olszewski D. i Grzesiak-Janas G. opisali 48 wyrośli kostnych szczęki i żuchwy u 32 pacjentów. Wg autorów, najwięcej wyrośli znajdowało się w okolicy kłów, występowały one częściej u kobiet. Analiza piśmiennictwa wykazała m.in., iż odsetek pacjentów wymagających korekty chirurgicznej jest zmienny i waha się od 8 do ok. 35%. Ponadto istotny wniosek, jaki przedstawili badacze dotyczy występowania wyrośli w korelacji z obciążeniem cukrzycą w wywiadzie.

Powstawianie egzostoz może wynikać z pojawiających się mikroangiopatii w przebiegu tej przewlekłej choroby. W badanej grupie prawie połowa pacjentów chorowała na cukrzycę.⁴ Wg Qualalou Y. i wsp., występowanie wyrośli kostnych może zależeć od wieku, płci i przynależności pacjentów do danej grupy etnicznej. W populacji marokańskiej ogólny odsetek wystąpienia egzostoz w grupie 353 osób (160 kobiet i 193 mężczyzn) wyniósł 6,8%. Odnotowano nieznacznie wyższą liczbę przypadków u kobiet (7,3%) w stosunku do mężczyzn (6,3%). Znaczące różnice zostały zaobserwowane w zależności od wieku badanych: wybitną predylekcję do wystąpienia wyrośli kostnych wykazała grupa osób ze średnią wieku 43 lata ± 12 lat, gdzie odnotowano wszystkie wyrośla w porównaniu z pacjentami, u których średnia wyniosła 36,5 ± 12 lat. W tej grupie wyrośla kostne nie wystąpiły.⁶

Ciekawy przypadek egzostozy opisany został przez Jain R. i wsp.: zmiana zlokalizowana w okolicy prawego kła i siekaczy żuchwy u 25-letniej kobiety. Stwierdzono śródzabiegowo obnażenie powierzchni policzkowych korzeni siekaczy. Zmianę usunięto i pokryto recesję z wykorzystaniem przesuniętego bocznie płata. Obserwacja 3-miesięczna nie wykazała objawów zapalnych oraz rozrostowych kości.⁵

Niekiedy wyrośla kostne mogą powstawać na skutek nieprawidłowego opracowania rany poekstrakcyjnej lub niewystarczających umiejętności operatora. Także niewłaściwa rehabilitacja protetyczna może przyczyniać się do powstawiania egzostoz. Rozważania Friela T. dotyczą rehabilitacji protetycznej pacjentów w Wielkiej Brytanii oraz umiejętności chirurgiczno-protetycznych stomatologów. Autor uważa, iż umiejętności praktykujących lekarzy są bardzo wysokie, co przekłada się na zmniejszenie utraty uzębienia u ludzi tej populacji oraz okazjonalną konieczność wykonywania chirurgicznych korekt anomalii kostnych.⁷

W kontekście zaprezentowanego przypadku warto wspomnieć na koniec o konieczności diagnostyki różnicowej zmian o nietypowym wyglądzie. Rzadki przypadek przedstawiony przez Kishore D. N. i wsp. dotyczył nietypowej lokalizacji kostniakochrzęstniaka u 9-letniej dziewczynki. Guz znajdował się w okolicy lewego trzonu żuchwy. W badaniu fizykalnym zmiana prezentowała się jako twarde, owalne i niebolesne wygórowanie błony śluzowej. Wstępne rozpoznanie kliniczne kostniaka zostało zweryfikowane przez ostateczne badanie histopatologiczne po usunięciu guza z marginesami tkankowymi w znieczuleniu ogólnym. Badacze podkreślają, iż choć ryzyko metaplazji w mięsaka w przypadku kostniakochrzęstniaka typu litego jest niewielkie i wynosi 1-4%, to już w typie mieszanym wzrasta do 25%.⁸

Wyrośla kostne zdarzają się dość często i mogą je wywoływać rozmaite czynniki miejscowe i ogólne. Rozpoznanie i leczenie chirurgiczne „klasycznych” egzostoz nie powinno sprawiać trudności, natomiast – jak w opisanym przypadku – diagnoza może być nieco trudniejsza i niekiedy wymaga dodatkowych badań radiologicznych, a nade wszystko rozpoznania histopatologicznego. Wg autorów, pobranie wycinka ze zmiany pozwoliło na wykluczenie obecności guza pochodzenia mezenchymalnego i prawidłowe zaplanowanie zakresu operacji.
 

Autorzy:
Damian Dudek, Oliwia Segiet, Marlena Brzozowa, Edyta Reichman-Warmusz
Katedra Histologii i Embriologii, Śląski Uniwersytet Medyczny
Zabrze-Rokitnica, ul. Jordana 19
Kierownik: prof. zw. dr hab. n. med. Romuald Wojnicz

Damian Dudek, KarolinaWałach, Krzysztof Helewski
Poradnia Chirurgii Stomatologicznej NZOZ „Bellastoma”
Toruń, ul. Szosa Chełmińska 84-86

 

Piśmiennictwo:
1. Jainkittivong A, Langlais RP. Buccal and palatal exostoses: Prevalence and concurrence with tori. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2000; 90: 48-53.
2. Neville BW et al. Oral and Maxillofacial Pathology. Philadelphia. WB Saunders & Co. 1995.
3. Basar H et al. Protruded and nonprotruded subungual exostosis: Differences in surgical approach. Indian J Orthop 2014; 48: 49-52.
4. Olszewski D, Grzesiak-Janas G. Wyrośle kostne po usunięciu zębów. Mag Stomatol 2011; 12: 18-21.
5. Jain R, Kapoor D, Sujay J. Mandibular Exostosis in Canine with Single Tooth Recession – A Rare Case Report. J Int Oral Health 2014; 6: 89-91.
6. Qualalou Y, Azaroual MF, Zaoui F, Chbicheb S, Berrada S. Prevalence and clinical characteristics of oral bony outgrowth in a Moroccan population. Rev Stomatol Chir Maxillofac Chir Orale 2014; 115: 268-273.
7. Friel T. The „anatomically difficult” denture case. Dent Update 2014; 41: 510-512.
8. Kishore DN et al. Osteochondroma of the mandible: A Rare Case Report. Case Rep Pathol 2013; 2013: 167862.